Τί είναι η διαμεσολάβηση;
Η διαμεσολάβηση ανήκει στην κατηγορία των λεγόμενων Εναλλακτικών Μορφών Επίλυσης Διαφορών, γνωστών στη νομική επιστήμη και με το ακρωνύμιο ADR (Alternative Dispute Resolution). Είναι μια εξωδικαστική διαδικασία στα πλαίσια της οποίας τα μέρη επιδιώκουν την φιλική επίλυση της μεταξύ τους διαφοράς με τη βοήθεια ενός τρίτου, ανεξάρτητου, ουδέτερου και αμερόληπτου προσώπου, του διαμεσολαβητή.
Ωστόσο, η διαμεσολάβηση δεν πρέπει να συγχέεται με τη διαιτησία, διότι αν και η διαιτησία εμφανίζεται ως κάτι το «εναλλακτικό» σε σχέση με την ενώπιον των δικαστηρίων διαδικασία, είναι παρόλα αυτά θεμελιωδώς η ίδια, με την έννοια ότι ούτε ο Δικαστής, ούτε ο Διαιτητής έχουν τη δυνατότητα να δράσουν όπως ο Διαμεσολαβητής και να βοηθήσουν τα μέρη να βρουν εκείνα μια κοινά αποδεκτή λύση, αλλά καταλήγουν σε δεσμευτική για τα μέρη κρίση.
Σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο 4640/2019 (άρθρο 2 παρ. 2) (αντίστοιχη πρόβλεψη είχε και ο προηγούμενος νόμος 3898/2010 στο άρθρο 4 εδ. β΄) «ως διαμεσολάβηση νοείται μια διαρθρωμένη διαδικασία ανεξαρτήτως ονομασίας με βασικά χαρακτηριστικά την εμπιστευτικότητα και την ιδιωτική αυτονομία, στην οποία δύο ή περισσότερα μέρη επιχειρούν εκουσίως, με καλόπιστη συμπεριφορά και συναλλακτική ευθύτητα, να επιλύσουν με συμφωνία μία διαφορά τους με τη βοήθεια διαμεσολαβητή».
Η διαμεσολάβηση, λοιπόν, είναι ακριβώς αυτό: μια διαδικασία που δίνει στα μέρη την ευκαιρία να αποκαταστήσουν την, χαμένη έως τότε, επικοινωνία, να εκφράσουν τα θέλω και τις επιθυμίες τους, να διερευνήσουν ελεύθερα και χωρίς δεσμεύσεις τις πιθανές λύσεις και να οδηγηθούν στην καλύτερη δυνατή λύση για όλους.
Τα βασικά χαρακτηριστικά της διαμεσολάβησης είναι:
- Η ταχύτητά της
Η πείρα από τη διεθνή αλλά και την ελληνική πρακτική έχει δείξει ότι η συντριπτική πλειονότητα των υποθέσεων που έχουν αχθεί στη διαμεσολάβηση καταλήγει σε συμφωνία εντός οκτώ, κατά μέσο όρο, ωρών.
- Ο εκούσιος χαρακτήρας της
Η διαμεσολάβηση βασίζεται στην επιθυμία των μερών να συμμετέχουν σε αυτή και να βρουν λύση μέσω αυτής. Ανά πάσα στιγμή τα μέρη, μέχρι την υπογραφή του συμφωνητικού, είναι ελεύθερα να αποχωρήσουν, όπως επίσης και να επανέλθουν.
- Η εμπιστευτικότητα
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της διαμεσολάβησης, που επιτρέπει την ομαλή εξέλιξη της σχετικής διαδικασίας.
Ό,τι συμβαίνει στο χώρο όπου διεξάγεται η διαμεσολάβηση «μένει εκεί». Κανείς, ούτε τα μέρη, ούτε ο διαμεσολαβητής, ούτε κανένας άλλος από τους μετέχοντες στη διαδικασία με οποιοδήποτε τρόπο δεν επιτρέπεται να αναφερθεί στα όσα συνέβησαν κατά τη διάρκειά της, ούτε να καταθέσει ως μάρτυρας σε ενδεχόμενη μεταγενέστερη δικαστική ή διαιτητική διαδικασία.
Περαιτέρω, ο διαμεσολαβητής δεν επιτρέπεται να μεταφέρει τις πληροφορίες που του παρέχουν τα μέρη κατά τη διάρκεια των προσωπικών τους συναντήσεων με αυτόν, παρά μόνο στο μέτρο που έχει την προς τούτο ρητή εντολή/άδεια του ενδιαφερομένου μέρους.
- Η μη δεσμευτικότητα της διαδικασίας
Βασικό χαρακτηριστικό της διαμεσολάβησης είναι η μη δεσμευτικότητα της διαδικασίας μέχρι την υπογραφή του συμφωνητικού επίλυσης της διαφοράς (εφόσον φυσικά επιτευχθεί), το οποίο και μόνο δεσμεύει τα μέρη.
Ό,τι λέγεται, προτείνεται, αντιπροτείνεται στα πλαίσια της διαδικασίας της διαμεσολάβησης (πριν την επίτευξη συμφωνίας και την υπογραφή του συμφωνητικού) δεν δεσμεύει τα μέρη. Το χαρακτηριστικό αυτό, σε συνδυασμό με αυτό της εμπιστευτικότητας επιτρέπει στα μέρη να «ανοιχθούν», να δράσουν και να σκεφτούν δημιουργικά, να γεννήσουν ιδέες και λύσεις που υπό άλλες συνθήκες δεν θα είχαν προταθεί, ενδεχομένως δε ούτε καν σκεφθεί.
- Ο ρόλος του Διαμεσολαβητή
Ο Διαμεσολαβητής είναι ουδέτερος και αμερόληπτος. Δεν πρέπει να συνδέεται, ούτε να εξαρτάται με οποιοδήποτε τρόπο από τα μέρη.
Ο Διαμεσολαβητής δεν είναι μέρος της διαφοράς, δεν είναι Δικαστής, ούτε Διαιτητής. Δεν θα εκδώσει απόφαση, ούτε θα προτείνει λύσεις. Βρίσκεται εκεί με μοναδικό σκοπό να βοηθήσει, με την εμπειρία και τις ικανότητές του, τα μέρη να βρουν εκείνα τη δική τους λύση στη διαφορά τους. Μια τέτοια λύση, υπό την προϋπόθεση ότι δεν είναι ενάντια στο νόμο, μπορεί να λάβει οποιαδήποτε μορφή, που στα μάτια του διαμεσολαβητή μπορεί να μην φαίνεται ως η ιδανική λύση της διαφοράς. Ωστόσο, ο ίδιος δεν δικαιούται να επικρίνει (ούτε καν να σχολιάσει) τη συμφωνία αυτή, διότι απλά δεν είναι αυτός ο ρόλος του.
Ένα από τα πλέον γνωστά παραδείγματα που καταδεικνύουν τα πλεονεκτήματα της διαμεσολάβησης έναντι τόσο της διαιτησίας, όσο και άλλων εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης των διαφορών, είναι αυτό της αντιδικίας μεταξύ δύο προσώπων (στους οποίους ο αφηγητής της ιστορίας μπορεί να αποδώσει όποια ιδιότητα επιθυμεί, όπως π.χ. αυτή των αδερφών, συγγενών κλπ) που διεκδικούν την τελευταία διαθέσιμη παρτίδα πορτοκαλιών της χρονιάς, προβάλλοντας ο καθένας σειρά επιχειρημάτων για να στηρίξει τον δίκαιο χαρακτήρα της απαίτησής του. Μια δικαστική ή διαιτητική απόφαση θα έκρινε υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς στην οποία και θα απέδιδε τα πορτοκάλια, διότι ούτε ο Δικαστής ούτε ο Διαιτητής μπορούν να κρίνουν πέραν του αιτήματος που τους υποβάλλεται.
Με τη διαμεσολάβηση τα μέρη οδηγήθηκαν σε μια άλλη, απρόβλεπτη, εξέλιξη ευνοϊκή και για τα δύο. Διαπίστωσαν ότι δεν υπήρχε πραγματική αντιδικία και ότι μπορούσαν να ικανοποιηθούν και το δύο, επειδή το ένα ήθελε τα πορτοκάλια για τον χυμό τους, και το άλλο για την φλούδα τους.
Το αποτέλεσμα αυτό επιτεύχθηκε γιατί ο διαμεσολαβητής, ακολουθώντας πιστά τις αρχές τις διαμεσολάβησης και χρησιμοποιώντας την τακτική:
α) του διαχωρισμού των προσώπων από το πρόβλημα,
τακτική που βοηθά στην αποφυγή παρεξηγήσεων που προκαλούνται από την προσωπική γνώμη του ενός για το άλλο μέρος και κατατείνει στην κατανόηση του πραγματικού προβλήματος, της πραγματικής διαφοράς των μερών, και
β) της εστίασης στα συμφέροντα των μερών και όχι στις θέσεις που διατυπώνουν,
τακτική με τη χρήση της οποίας, διαβάζοντας ανάμεσα στις γραμμές, να προσδιορίσει τα ακριβή αίτια της διαφοράς και τους αληθινούς στόχους των μερών, βοήθησε τα μέρη να αντιληφθούν τα πραγματικά τους συμφέροντα και όχι μόνο να οδηγηθούν στην πλέον συμφέρουσα για τον καθένα λύση, αλλά και ενδεχομένως να θέσουν τις βάσεις ενδεχόμενης μελλοντικής συνεργασίας.
Συχνές Ερωτήσεις / Q&A
Στην Διαμεσολάβηση μπορούν να υπαχθούν εμπορικές, αστικές, εργατικές και οικογενειακές διαφορές. Και βέβαια, αθλητικής φύσεως διαφορές.
Ο Διαμεσολαβητής, τα συμβαλλόμενα μέρη, οι πληρεξούσιοι δικηγόροι τους και όποιο άλλο πρόσωπο (εμπειρογνώμονας, σύμβουλος κλπ) συμφωνηθεί από τα μέρη.
Εφόσον επιτευχθεί συμφωνία, υπογράφεται σχετικό πρακτικό από τον διαμεσολαβητή, τα μέρη και τους πληρεξούσιους δικηγόρους τους. Από και με την κατάθεση του πρωτοτύπου πρακτικού στη γραμματεία του μονομελούς πρωτοδικείου της περιφέρειας, όπου διεξήχθη η διαμεσολάβηση, εφόσον περιέχει συμφωνία των μερών για ύπαρξη αξίωσης που μπορεί να εκτελεσθεί αναγκαστικά, αποτελεί εκτελεστό τίτλο σύμφωνα με το άρθρο 904 παρ. 2 εδ γ΄ Κ.Πολ.Δ.
Ο Διαμεσολαβητής επιλέγεται ελεύθερα από τα εμπλεκόμενα μέρη μεταξύ των προσώπων που αναφέρονται στον Δημόσιο Κατάλογο Διαπιστευμένων Διαμεσολαβητών του Υπουργείου Δικαιοσύνης, όπως αυτός ανακοινώνεται στην ιστοσελίδα αυτού για τη Διαμεσολάβηση www.diamesolavisi.gov.gr.
Μια συνήθης διαδικασία διαμεσολάβησης ακολουθεί τα παρακάτω στάδια:
Ξεκινά με κοινή συνάντηση των μερών και των δικηγόρων τους, κατά την οποία ο Διαμεσολαβητής εξηγεί τη διάρθρωση της διαδικασίας και τονίζει τον εμπιστευτικό χαρακτήρα των συζητήσεων και ζητά από τα μέρη να παρουσιάσουν τις θέσεις τους.
Ακολούθως και όποτε ο Διαμεσολαβητής το κρίνει σκόπιμο, προχωρά στη διαδικασία των ιδιωτικών, εμπιστευτικών συνεδριάσεων, κατά τις οποίες ο διαμεσολαβητής συζητά με κάθε ένα από τα μέρη για να αναλύσει την περίπτωσή τους, να αναγνωρίσει και να αναδείξει τα πραγματικά συμφέροντα καθενός από τα μέρη και να αναπτύξει επιλογές για την επίλυση της διαφοράς. Οι συναντήσεις αυτές μπορεί να είναι πολλαπλές, η δε διάρκειά τους δεν ξεπερνά, κατά κανόνα, τα είκοσι με τριάντα λεπτά η καθεμία.
Η διαδικασία ολοκληρώνεται με μια τελευταία κοινή συνάντηση κατά την οποία, εφόσον έχει επιτευχθεί συμφωνία, υπογράφεται το πρακτικό της διαμεσολάβησης από τον διαμεσολαβητή, τα μέρη και τους πληρεξούσιους δικηγόρους τους.
Για την ταχύτητα, την αποτελεσματικότητα και την εμπιστευτικότητα. Η συμφωνία των μερών μπορεί, εφόσον τα μέρη το επιθυμούν, να παραμείνει επτασφράγιστο μυστικό.
Αλλά κυρίως γιατί δεν επιλύει απλώς τη διαφορά, αλλά οδηγεί στην αποκατάσταση και την πρόοδο των σχέσεων των, μέχρι πρότινος, «αντίπαλων» μερών.
Είναι πραγματικά εντυπωσιακό να βλέπεις, ως διαμεσολαβητής, τα μέρη, που μέχρι πρότινος ήταν, ας μου επιτραπεί η έκφραση, ταμπουρωμένα στα χαρακώματά τους, να βγαίνουν από αυτά και να πλησιάζουν το ένα το άλλο, να βρίσκουν το σημείο επαφής και να καταλήγουν σε μια κοινά αποδεκτή λύση. Και είναι ακόμα πιο εντυπωσιακό όταν συνειδητοποιείς ότι αυτό οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στη διαμεσολάβηση. Όταν συνειδητοποιείς ότι τα μέρη, επηρεαζόμενα θετικά από το ότι βρίσκονταν στα πλαίσια μιας δομημένης διαδικασίας, επέλεξαν να προχωρήσουν ένα βήμα παραπάνω από το σημείο που είχαν επανειλημμένως φτάσει και σταματήσει στο παρελθόν.
Δεν θα ξεχάσω, ως διαμεσολαβητής, μετά την επιτυχή ολοκλήρωση μιας διαμεσολάβησης, αφενός μεν τη δήλωση των πληρεξουσίων δικηγόρων των μερών ότι όλες τις προηγούμενες φορές που οι εντολείς τους είχαν φτάσει στο κρίσιμο αυτό σημείο, είχε διακοπεί η διαπραγμάτευση, αφετέρου δε την έκπληξη των ίδιων των μερών για το πόσο γρήγορα βρέθηκε λύση και κοινά αποδεκτή συμφωνία.
Η μέχρι σήμερα εμπειρία της διαμεσολάβησης επιβεβαιώνει πλήρως τη φράση, που έχει υιοθετήσει και η πολιτεία, ότι «η διαμεσολάβηση είναι λύση πολιτισμού».
Νομοθεσία
- Ν. 4640/2019 Διαμεσολάβηση σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις Περαιτέρω εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/52/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 2008 και άλλες διατάξεις
- Οδηγία 2008-52-ΕΚ για ορισμένα θέματα διαμεσολάβησης σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις
- Ευρωπαϊκός Κώδικας Δεοντολογίας Διαμεσολαβητών